اختلال بیش فعالی Attention-deficit/hyperactivity disorder یکی از شایع ترین اختلالات ذهنی در دروران کودکی است.این بیماری معمولا در دوران کودکی تشخیص داده می شود و اغلب تا دوران بزرگسالی ادامه می یابد. کودکانی که مبتلا به این بیماری هستند 5 تا 12 درصد از کودکان محصل در مدارس را تشکیل می دهند. در سنین کودکی در پسران میزان بیماری 9-2 برابردختران است، اما در بزرگسالان، این نسبت در جنسهای مختلف برابر می شود و در مورد پسران، رفتارهای هیجانی و در دختران، سکوت وانزوا معمولا غالب است.
علائم بیش فعالی:
علایم بیش فعالی معمولا خود را به صورت نشانه های بالینی نشان می دهد که عبارتند از:
1.کودکان دچار بیش فعالی، به جزییات توجه نمی کنند اشتباهات و بی دقتی های زیادی دارند، مثلا: در درس دیکته یا سوال های دو قسمتی، فرآیند جمع و تفریق و جا گذاشتن مکرر وسایل مکرر وسایل در مدرسه.
2.کودکان دارای بیش فعالی ، قادر نیستند که به صورت مستمر بر روی یک فعالیت تمرکز کنند، مثلا هنگام انجام تکالیفشان، مدام از این شاخه به آن شاخه می پرند.
3.وقتی صدایشان می زنند، هیچ واکنشی نشان نمی دهند.
نکته مهم در مورد این کودکان این مطلب است که والدین فکرمی کنند که کودکان در حال لجبازی هستند اما در حقیقت این کودکان صدای والدین را نمی شنوند که بخواهند پاسخ دهند یا به صحبت های پدر ومادرشان گوش فرا دهند.
4.از فعالیت هایی که نیاز به تلاش ذهنی دارند، خودداری می کنند، مثلا از درس خواندن به هرنحوی گریزان هستند.
5.هنگامی که فعالیتی را انجام می دهند که از آن لذت می برند، ممکن است ساعت ها بنشینند وحتی اگر بمب هم در کنارشان منفجر شود، متوجه نمی شوند.
6.همیشه وسایل ضروری مورد نیازشان مانند مداد، جوراب و… را گم می کنند.
7.حرکت های محیطی مداوم حواسشان را پرت می کند، مثلا به صحبت های اطرافیان یا باز وبسته شدن در وپنجره توجه می کنند.
8.دائم در حال جنب وجوش وحرکت کردن هستند،از شکایت های مداوم مادران کودک بیش فعال این مطلب است که مادر می گوید:”کودک او آرام و قرار ندارد وخیلی پر استرس است.”
9.حتی هنگام تفریح هم آرام و قرار ندارند و مدام در حال حرکت و جنب وجوش هستند، به طوری که اطرافیان را شاکی می کنند.
10.به طور مداوم در حال صحبت می کنند.
11.نمی توانند نوبت را رعایت کنند، مثلا دائما از صف بیرون می زنند وصبر وتحملشان بسیار کم است.
12.در کارهای دیگران دخالت می کنند.
کودکان مبتلا به بیش فعالی، حتی قبل از تولد هم ممکن است، علائم خود را بروز دهند، مثلا اگر از مادر در مورد دوران بارداری بپرسید، مادر می گوید: “جنبش های جنین در هنگام بارداری بسیار زیاد بود و بعد از تولد هم با کوچکترین محرک از خواب می پرید و به سروصدا حساس بود، حتی غذا خوردنش هم نظم نداشت.”
13.کودکان بیش فعال، در تمام بازی ها تمایل دارند رییس باشند و در مورد بقیه تصمیم گیری کنند.
14.کودکان بیش فعال، خیلی سریع می خندند به سرعت هم به گریه می افتند.
15.کودکان درگیر بیش فعالی، دارای وضعیت هوشی خوبی هستند اما به علت بی دقتی وعدم تمرکزی که دارند، قادر به تمرین ومطالعه نیستند.
درمطالعات، یکسری عوامل مشخص شده است که می تواند در بروز ADHD اثر می گذارد:
- در مطالعاتی که انجام شده است، مشخص شده است که هنگام تولد، وزن این بچه ها کمتراز نرمال است.
- در صورتی که مادر در دوران بارداری، مواد مخدر مصرف کرده باشد، احتمال بیش فعالی بالاست.
- در صدماتی که به مغز وارد شده است، به خصوص 1 تا 3 سال اول که مغز در حال رشد است، احتمال بیش فعالی بیشتر است.
- در سنین بزرگسالی و در افرادی که بوکس کار می کنند و احتمال ضربه به سر وجود دارد، مشکلاتی نظیر تشنج، دمانس و بیش فعالی بیشتر است.
- محرومیت عاطفی شدید هم می تواند باعث بیش فعالی شود و در صورتی که کودک تحت حمایت عاطفی به خصوص از جانب مادر قرار بگیرد، علایم بیش فعالی برطرف می شود.
هیچ تست تشخیصی برای مشکلات روانپزشکی از جمله بیش فعالی وجود ندارد و تنها از طریق مصاحبه و معاینه فیزیکی قابل ارزیابی هستند. بنابراین مراقبت های پرستاری بعد از تشخیص بیماری، اصل مهمی محسوب می شود.
در کودکان مبتلا به بیش فعالی ، به علت تمرکز پایین، افت تحصیلی شایع بوده و متاسفانه، به این کودکان بر چسب کودکان بد زده می شود و معلمان گاه برای تنبیه کودکان بیش فعال، آنهارا سر کلاس راه نمی دهند که همین امر موجب کاهش قابل توجه اعتماد به نفس در این کودکان شده و در دوره نوجوانی مستعد افسردگی هستند، بنابراین علاوه بر تشخیص مناسب بیماری، ارتقای اطلاعات پدر ومادر وآموزگاران لازم است به درستی، یک پرستار مجرب و با اطلاع، مراقبت از کودکان بیش فعال را برعهده گیرد. در کنار دارو درمانی که قرص ریتالین برای کودکان تجویز می شود، درمان غیر دارویی که شامل مراقبت های پرستاری می باشد، نقش به سزایی در روند بهبودی کودکان بیش فعال دارد که شامل موارد ذیل است:
- پرستار کودک بیش فعال، به عنوان یک معلم 24 ساعته برای کودک عزیز شما عمل می کنند و به عنوان مجری تربیت وآموزگار کودک، مهارت های اجرایی را به کودک شما آموزش خواهد داد. اشاره کردیم، کودک بیش فعال، کودکی با هوش و سطح IQ طبیعی است، پس می تواند مطالب آموزشی را بیاموزد، اما نیاز به صبر وحوصله وآموزش از راه درست دارد، به عنوان نمونه پرستار کودک بیش فعال، نحوه مرتب کردن اتاقش را به وی می آموزد، با او مهارت های اجتماعی را تمرین می کند و صبوری وبردباری را به او قدم به قدم می آموزد.
- پرستار کودک مبتلا به بیش فعالی ، به عنوان یک دوست برای او عمل می کند و با صبوری به آموزش او می پردازد و در یادگیری دروس وانجام تکالیف درسی، به او یاری می رساند.
- آموزش خانواده : عامل مهم در این مسیر، خانواده به عنوان نزدیکترین افراد در کنار کودک بیش فعال هستند و پرستار به افراد خانواده نحوه مدیریت رفتاری را به خانواده کودک آموزش خواهد داد.
- پرستار به افراد خانواده می آموزد که لازم است، غذای خوب وسالم مصرف کنند و ورزش هایی مثل یوگا ومدیتیشن برای مدیریت استرس انجام دهند وبه طور کلی سلامت خود را در اولویت قرار دهند، شما قرار است از یک کودک مراقبت کنید بنابراین به ذهن وجسم سالم نیاز دارید.
- پرستار یا معلم کودک مبتلا به بیش فعالی، ارتباط مثبت وموثر برقرار می کند، پرستار و معلم به عنوان دو فرد کلیدی در زمینه آموزش بیمار، با همکاری وهمفکری هم به آموزش کودک بیش فعال می پردازند.
- پرستار کودک مبتلا به اختلال بیش فعالی ، با ایجاد سرگرمی های آموزنده مانند ثبت نام کودک در کلاس های هنری، موسیقی و ورزش بر حسب علاقه کودک، اوقات فراغت او را پر میکند تا علاوه بر کسب مهارت جدید، کودک بتواند مدیریت زمان را بیاموزد.
- با مشورت با پرستار کودک بیش فعال، والدین می توانند، کارهای ساده منزل را به او بسپارند، کودک بیش فعال هم یک انسان است و نیاز به توجه دارد، با سپردن کارهای ساده به او وتشویق او، اعتماد به نفس او را تقویت خواهید کرد.
- پرستار و والدین کودک، میتوانند یک برنامه ریزی قانونی را وضع کنند: کودک بیش فعال، به خوبی به سیستم پاداش ومجازات پاسخ می دهد، بنابراین قوانین را با کمک هم وضع کرده و به او آموزش دهید که رعایت قانون با پاداش و عدم رعایت قانون، با مجازات همراه است.
- پرستار، کودک عزیزتان را به گردش در طبیعت خواهد برد، تحقیقات نشان می دهد که بازی کردن کودک بیش فعال در طبیعت و فضای سبز، به کاهش علایم بیش فعالی کمک خواهد کرد.
